آثار حقوقی ازدواج زنان ایرانی با اتباع غیرایرانی

قوانین فعلی تابعیت در ایران، مشکلات زیادی به همراه دارد. یکی از این موارد تبعیض جنسیتی است که در این قانون بر زنان ایرانی وارد می‌شود. زنان ایرانی که با مردانی خارجی ازدواج کرده باشند، فرزندانشان نمی‌توانند تابعیت آن‌ها را داشته باشند.

زنی تحصیل‌کرده بود که در عراق با مردی آشنا شده بود و پس از ازدواج به ایران آمده بودند، اما پس از تولد فرزندانشان، مرد آن‌ها را رها کرده و به کشورش برگشته بود. این زن علاوه بر مشکلات قانونی که بر سر راهش بود، همیشه از حس تحقیری حرف می‌زد که متحمل می‌شد. او می‌گفت: «فرزندان من کاملا ایرانی هستند زیرا من که یک زن ایرانی هستم، آن‌ها را در ایران و با همین فرهنگ بزرگ کرده‌ام، اما میان حقوق آنها و سایر همکلاسی‌هایشان تفاوت هست، انگار که قانون مرا به دلیل زن بودنم برای ایرانی بودن کافی ندانسته است.»

مادر دیگری می گوید: «به بچه‌هایم توهین می‌کنند و به من می‌گویند چرا بچه‌های یک پاکستانی را نگه داشته‌ای؟! بچه‌ها را از مرز رد کن و بفرست پیش پدرشان.»

من چطور می‌توانم پاره‌های تنم را از خودم جدا کنم. کار می‌کنم و هر طور شده خرج‌شان را در‌می‌آورم. اما این بچه‌ها بیمه ندارند و هزینه درمان آنها را خودم باید بدهم. مدرسه رفتنشان هم سخت است. امسال دخترم را با کارت واکسن و نامه‌ای که از دادگستری گرفتیم در کلاس اول ثبت نام کردم. الان خوشحال است و مثل بچه‌های دیگر زندگی می‌کند اما نگرانم چون می‌دانم اگر نتوانم برایش شناسنامه بگیرم بزرگتر که شد آینده‌اش با بقیه بچه‌ها فرق خواهد داشت.»

ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی
تعداد ازدواج‌های زنان ایرانی با اتباع خارجی کم نیست. برای مثال تنها در استان خراسان، حداقل ۳۳ هزار کودک بدون شناسنامه حاصل ازدواج زنان ایرانی با اتباع کشورهای افغانستان و عراق وجود دارد. فرزندان این زنان، اگرچه در داخل ایران متولد شده و مادرشان ایرانی است و خود تمامی عمر را در ایران سکونت داشته‌اند، اما از تابعیت ایرانی برخوردار نیستند و شناسنامه و گذرنامه ایرانی ندارند. در نتیجه از بسیاری از حقوق شهروندی مانند حق تحصیل، دریافت کمک ‌هزینه‌های دولتی، بیمه‌های درمانی و … محروم هستند و یا اگر مادر فوت کند، ارث بردن فرزندانش با دردسرهای قانونی بسیاری مواجه خواهد شد.

آثار حقوقی ازدواج زنان ایرانی با اتباع غیرایرانی
چندی قبل دکتر سیدعلی کاظمی رییس اداره تنقیح قوانین و مقررات و مشاور معاون حقوقی قوه قضاییه ایران در خصوص ازدواج زنان ایرانی با اتباع بیگانه مطالبی بیان داشت که اطلاع از آن برای خانواده هایی که با این مسئله روبرو هستند بی فایده نیست. در اینجا بخشی از اظهارات وی را برایتان نقل می کنم: «زنان ایرانی که قصد ازدواج با مردان خارجی را دارند، طبق ماده 1060 قانون مدنی، باید حتما مجوز دولت را کسب کنند. قانونگذار مدنی در این ماده تصریح می‌کند که ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در مواردی هم که مانع قانونی نداشته باشد، موکول به دریافت اجازه مخصوص از دولت است.»

وی با بیان اینکه نخستین شرط ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی، اخذ مجوز از وزارت کشور است، افزود: «گاهی ممکن است پدری به فرزند دخترش، وکالتنامه داده یا اقرارنامه‌ بنویسد تا او بتواند با فردی که تبعه خارجی است، ازدواج کند. البته به صرف داشتن این وکالتنامه یا اقرارنامه، دختر نمی‌تواند چنین اقدامی را انجام دهد و به این منظور باید مجوز وزارت کشور را اخذ کند اما در صورت وقوع چنین ازدواجی، به طور قطع در آینده با مشکلات بسیاری مواجه خواهد شد.»

وی اضافه می کند: «هنگامی که زن ایرانی به عقد ازدواج مردی از اتباع بیگانه در می‌آید، در صورتی که قانون کشور متبوع شوهر، تابعیت را تحمیل کند، زن نیز به تابعیت آن کشور درخواهد آمد و در غیر این صورت، تابعیت او تغییری نخواهد کرد. البته لازم به ذکر است که در بیشتر کشورها و از جمله کشور ما (ایران)، در صورت وقوع ازدواج، تابعیت مرد، به زن تحمیل می‌شود.»

امکان بازگشت زن به تابعیت سابق خود
کاظمی در ادامه می گوید: «زنی که تابعیت شوهر خود را کسب کرده، در صورت جدایی از وی یا فوت همسر، می‌تواند به تابعیت اولیه خود رجوع کند. قانون نیز این موضوع را پیش‌‌بینی کرده است که زن می‌تواند برای بازگشت به تابعیت سابق خود، درخواستی را مطرح کند. در صورت درخواست زن برای بازگشت به تابعیت سابق، با وی همانند فردی که برای نخستین بار ‌تابعیت کشور دیگری را کسب می کند، رفتار نخواهد شد.»

این حقوقدان به ماده 986 قانون مدنی اشاره و اظهار کرد: «زن غيرايراني که در نتيجه ازدواج ايراني مي‌شود، مي‌تواند بعد از طلاق يا فوت شوهر ايراني به تابعيت اول رجوع کند، مشروط بر اينکه وزارت امور خارجه را کتبا مطلع کند. اما هر زن شوهر مرده که از شوهر سابق خود اولاد دارد، نمي‌تواند مادام که اولاد او به سن هجده سال تمام نرسيده، از اين حق استفاده کند و در هر حال زني که مطابق اين ماده تبعه خارجه مي‌شود، حق داشتن اموال غيرمنقول نخواهد داشت مگر در حدودي که اين حق به اتباع خارجی داده شده باشد و هرگاه داراي اموال غيرمنقولي بيش از آنچه که براي اتباع خارجی، داشتن آن جايز است، بوده يا بعدا به ارث، اموال غيرمنقولي بيش از آن حد به او برسد، بايد در ظرف يک سال از تاريخ خروج از تابعيت ايران يا دارا شدن ملک در مورد ارث مقدار مازاد را به نحوي از انحا به اتباع ايران منتقل کند. در غیر این صورت اموال مزبور با نظارت مدعي‌العموم محل به فروش رسيده و پس از وضع مخارج فروش، قيمت به آنها داده خواهد شد.»

وی در ادامه می گوید: «بر اساس ماده 987 قانون مدنی، زن ایرانی که با تبعه خارجی مزاوجت ‌کند، به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند، مگر اینکه مطابق قانون مملکت زوج، تابعیت شوهر به واسطه وقوع عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود اما در هر صورت بعد از وفات شوهر یا تفریق به صرف تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه به انضمام ورقه تصدیق فوت شوهر یا سند تفریق، تابعیت اصلی زن با جمیع حقوق و امتیازات راجعه به آن مجددا به او تعلق خواهد گرفت.»

این حقوقدان همچنین عنوان کرد: «ممکن است زن ایرانی که در اثر ازدواج با فرد تبعه خارجی، تابعیت وی را کسب کرده است، همراه با یکدیگر، برای کسب تابعیت ایرانی درخواست بدهند. در این صورت نیز باید مراحل مورد نظر شامل درخواست از وزارت کشور و موافقت با درخواست آنها، طی شود تا بتوانند تبعه ایران شوند.»

کسب تابعیت فرزندان به‌دنبال تغییر تابعیت والدین
در مورد تابعیت فرزندان وی می گوید: «اولاد صغـیر شـخصی که به تابعیت ایرانی پذیرفته شده است، ایرانی مـحسوب می‌شوند اما آنها حق دارند، ظرف یک سال از زمان رسیدن به ۱۸ سال تمام، اظهاریه کتبی به وزارت امور خارجه داده و تابعیت مملکت سابق پدر را قبول کنند. این در حالی است که به این اظهاریه، باید تصدیق دولت متبوع پدر، دائر بر اینکه آنها را تبعه خود خواهد شناخت، ضمیمه شود.»

به گفته وي، اصل وحدت تابعیت نسبت به اولاد صغیر شخص پذیرفته‌شده نیز لحاظ شده است. این تحصیل تابعیت ایرانی پدر، به هیچ وجه درباره فرزندانی که در تاریخ تقاضانامه به سن ۱۸ سال تمام رسیده‌اند، مؤثر نخواهد بود.

خانم فائزه کاشانی نژاد وکیل پایه یک دادگستری ایران  و کارشناس قوانین ایران دارای مجوز از کانون وکلای دادگستری کانادا می باشد. با ایشان می توان با تلفن  3532-725-416 تماس گرفت.